Zelf beslissen hoe je leven eruit ziet. Zolang je je aan de wet houdt, je afspraken nakomt en anderen niet nodeloos benadeelt, kun je als meerderjarige doen wat je wilt. Die autonomie is een grondrecht. Het ligt vast in de Nederlandse Grondwet en in internationale mensenrechtenverdragen. Ook als je domme beslissingen neemt, of dingen doet die nadelig voor je zijn. Dat mag allemaal.
Dat wordt anders als je niet goed (meer) in staat bent om de gevolgen van je beslissingen te overzien. Bijvoorbeeld door dementie, een verstandelijke beperking, een ernstige psychische aandoening of niet-aangeboren hersenletsel. Dan kan het nodig zijn dat iemand anders bepaalde beslissingen voor jou neemt. In jouw belang. Om je te beschermen tegen jezelf en anderen.
Waarborgen
Maar alleen als het echt niet anders kan. En alleen als het gaat om beslissingen met ingrijpende gevolgen, die heel nadelig voor je kunnen uitpakken. En dan nog met allerlei waarborgen. De mensen die voor jou beslissen moeten dat altijd doen met jouw belang voor ogen. Alles waar je zelf over kunt beslissen, blijft jouw verantwoordelijkheid. Dat geldt in de zorg, maar ook als het gaat over je geld. Heb je een curator, bewindvoerder of mentor als wettelijke vertegenwoordiger, dan zullen zij jou zoveel mogelijk zelf laten beslissen.
Grenzen
Sommige beslissingen blijven zelfs altijd aan jou. Die kan een ander niet voor je nemen. Euthanasie is daar een sprekend voorbeeld van. Daar kun je alleen zelf om vragen. Niemand anders mag dat.
Voor de toekomst
Ben je volledig in staat om zelf verantwoordelijkheid te nemen over je leven, maar zie je aankomen dat dit in de toekomst anders kan worden? Dan kun je nu al een aantal maatregelen nemen.
- Een wilsbeschikking vastleggen. Dit wordt ook wel een wilsverklaring genoemd. Je schrijft op hoe je wilt dat het gaat als je zelf niet meer kunt beslissen. Zo’n wilsbeschikking is leidend voor de mensen die in de toekomst beslissingen nemen over jouw leven.
- Een volmacht verlenen. Je geeft dan iemand anders de bevoegdheid om bepaalde beslissingen namens jou te nemen op het moment dat je dat zelf niet meer kunt. Je kunt hier ook aanwijzingen bij geven welke beslissingen dat dan moeten zijn.
- Een levenstestament laten opstellen. Een levenstestament is in feite niets anders dan een verzameling wilsverklaringen en volmachten, opgesteld door de notaris. Het voordeel is dat de notaris bij het opstellen van het levenstestament beoordeelt of je op dat moment volledig in staat bent om de gevolgen van je beslissingen te overzien. Daar kan dan later geen discussie over ontstaan. Ook kan hij je attent maken op situaties waar je nog niet aan had gedacht, maar die je misschien wel zou willen regelen. Bijvoorbeeld wat er moet gebeuren met je huisdieren of met je sociale media accounts.
In de zorg
In de zorg geldt als principe dat je alleen een medische behandeling of een andere vorm van zorg krijgt, als je daar zelf mee instemt. Je geeft die instemming bovendien op grond van goede informatie van een arts of andere zorgverlener. Dat principe heet informed consent en het ligt vast in de wet. De zorgverlener moet jou dus goed informeren wat er met je aan de hand is. Welke behandeling daarbij past. Welke gevolgen die behandeling heeft of kan hebben. Vervolgens kun je instemmen met die behandeling of niet. Je kunt ook een andere arts of zorgverlener om een tweede mening (second opinon) vragen. Dat kan nodig zijn om een weloverwogen beslissing te nemen.
Als het gaat om de zorgverlening, ben je bijna nooit volledig wilsonbekwaam, dus dat je helemaal nergens zelf over kunt beslissen. Je kunt in de zorg alleen wilsonbekwaam ‘ter zake’ zijn. Dat betekent dat je op dat moment, in die situatie, als het gaat om een bepaalde medische behandeling of andere vorm van zorg niet goed kunt begrijpen wat er aan de hand is en wat je daarmee wilt. Kun je dat wel, dan ben je ‘ter zake’ wilsbekwaam en beslis je zelf. Ook al heb je een wettelijke vertegenwoordiger, zoals een mentor of een curator.
Onvrijwillige zorg
Bij hoge uitzondering kun je onvrijwillige zorg opgelegd krijgen. Ook als je wilsbekwaam ter zake bent. Daarvoor gelden strenge wettelijke regels. Die vind je op de pagina’s over onvrijwillige zorg (voor mensen met een verstandelijke beperking of dementie) en over verplichte ggz (voor mensen met een ernstige psychische aandoening). In principe kan dit alleen als je een gevaar vormt voor jezelf of voor anderen of als je jezelf ernstig nadeel dreigt toe te brengen.
In geldzaken
Voor geldzaken gelden andere regels over autonomie en vertegenwoordiging dan in de zorg.
- Heb je een gevolmachtigde aangewezen, dan kun je altijd ook zelf nog beslissingen nemen over je vermogen.
- Heb je een bewindvoerder, dan kun je niet meer zonder medewerking of toestemming van de bewindvoerder beschikken over dat deel van je vermogen dat onder bewind is gesteld. In het uiterste geval kan de rechter vervangende toestemming geven. Bijvoorbeeld bij een schenking die je bewindvoerder geen goed idee vindt.
- Heb je een curator, dan kun je zelfs helemaal niet meer over je vermogen beschikken. Behalve als je curator of de rechter daar toestemming voor geeft.
Maar ook voor een curator en een bewindvoerder geldt dat ze jouw toestemming moeten geven om zelf te beslissen, zolang je dat zelf kunt. Dat hoort bij goede vertegenwoordiging.
Meer informatie
Betrouwbare informatie over volmacht op andere websites.
- Mensenrechten.nl (het College voor de Rechten van de Mens over het VN-verdrag Handicap)
- Zorgvoorbeter.nl (met een uitgebreid dossier zelfmanagement in de zorg)
- Amnesty.nl (over Vrijheid en mensenrechten).
