Volgens de wet is iedere meerderjarige verantwoordelijk voor zijn eigen leven. Inclusief het uitvoeren van zogenoemde rechtshandelingen: een verklaring afleggen of een afspraak maken waar je vervolgens aan gebonden bent. Overeenkomsten sluiten. Je ergens toe verplichten. Een notariële akte ondertekenen. Een bedrijf oprichten. Spullen kopen en verkopen. Geld weggeven dat je niet meer terug kunt vragen. Wel of niet akkoord gaan met een voorstel van een zorgverlener voor een medische behandeling, verpleging, verzorging, begeleiding of ondersteuning.
Er zijn maar een paar uitzonderingen op deze regel. Die komen aan de orde als je te maken krijgt met een geestelijke stoornis, curatele, bewindvoering of mentorschap.
Geestelijke stoornis
Soms weet je even echt niet meer wat je doet. Bijvoorbeeld doordat je te veel gedronken hebt, in de war bent door een schokkende gebeurtenis in je leven, in een psychose zit of drie nachten niet hebt geslapen. Dan kun je overeenkomsten sluiten waar je naderhand vreselijke spijt van hebt. De wet beschermt je dan, door te stellen dat anderen jou niet aan die overeenkomst kunnen houden als je die bent aangegaan onder invloed van een ‘geestelijke stoornis’. Alleen als die ander echt niet kon weten dat jij niet jezelf was, moet je de verplichtingen nakomen die uit die overeenkomst voortkomen.
Neem vooral contact op met een rechtshulpverlener voordat je een beroep doet op deze regeling, want juridisch zijn er verschillende voorwaarden en valkuilen.
De bescherming van deze regeling geldt ook voor mensen die permanent met een ‘geestelijke stoornis’ kampen. Bijvoorbeeld een verstandelijk beperking, een ernstige, chronische psychische aandoening of dementie. Vaak zul je dan een wettelijke vertegenwoordiger hebben die namens jou kan optreden.
Curatele
Sta je onder curatele, dan ben je wettelijk niet meer handelingsbekwaam. De curator is jouw wettelijk vertegenwoordiger. Zelf kun je in principe geen enkele rechtshandeling meer uitvoeren. Dat gaat ver. Curatele moet daarom door een rechter uitgesproken worden. Die zal dat niet zomaar doen. Het mag alleen als het echt niet anders kan. Curatele dient om jou te beschermen tegen jezelf. Of tegen anderen, om te voorkomen dat ze misbruik van je maken.
De gevolgen van curatele zijn groot. Je kunt niet meer bij je spaargeld. Koop je dure spullen, dan kan de curator die koop ongedaan maken, de spullen teruggeven aan de eigenaar en het betaalde geld terugvorderen. In het Centraal curatele- en bewindregister staat wie onder curatele is gesteld. Voordat je zaken doet met iemand, kun je in dat register opzoeken of hij dat eigenlijk wel kan. Hier heb je wel een achternaam en geboortedatum nodig.
Toch zijn er wel uitzonderingen.
- Je mag de curatele wel zelf aanvechten bij de rechter.
- Als het gaat om geld en spullen, dan kan de curator aan jou toestemming geven om bepaalde rechtshandelingen zelf te verrichten. Bijvoorbeeld het kopen van je dagelijkse boodschappen. Goede vertegenwoordiging houdt in dat een curator jou zelf de verantwoordelijkheid geeft als je die goed aankunt.
- Gaat het om beslissingen in de zorg, dan kun je die zelf nemen, zolang een deskundige behandelaar jou ‘ter zake wilsbekwaam’ vindt. Dat wil zeggen: zolang de zorgverlener ziet dat je hier heel goed zelf over kunt beslissen. Dit is een belangrijke uitzondering. Een curator heeft alleen iets over jou te vertellen in de zorg, als je zelf niet in staat bent om ter zake een weloverwogen beslissing te nemen. Doordat je niet begrijpt wat er aan de hand is, hier niet goed over kunt nadenken of de gevolgen niet overziet.
Bewindvoering
Staat je vermogen (geld, spullen, beleggingen, enzovoorts) onder bewind, dan kun je niet meer vrij over dat vermogen beschikken. Je bent dan niet meer ‘bevoegd’ om ermee te doen wat je wilt. Je bewindvoerder is je wettelijk vertegenwoordiger als het gaat om dat vermogen. Bewindvoering moet door een rechter uitgesproken worden.
Sta je onder bewind vanwege problematische schulden of vindt de rechter dat om een andere reden nodig, dan wordt je naam opgenomen in het Centraal curatele- en bewindregister. Anderen kunnen daar dan rekening mee houden. Ook hier geldt: koop je dure spullen, dan kan de bewindvoerder die koop ongedaan maken, de spullen teruggeven aan de eigenaar en het betaalde geld terugvorderen. Maar alleen als je naam in dat register staat of als de verkoper op een andere manier had kunnen weten dat je niet bevoegd was om over dat geld te beschikken.
Ook hier gelden uitzonderingen.
- De onderdelen van je vermogen die niet onder bewind staan, kun je gebruiken zoals je zelf wilt.
- De bewindvoerder kan aan jou toestemming geven om bepaalde financiële beslissingen zelf te nemen. Meestal gaat het dan om het doen van je dagelijkse boodschappen. Maar het kan ook om andere financiële beslissingen gaan. Goede vertegenwoordiging houdt in dat een bewindvoerder jou zelf de verantwoordelijkheid geeft als je die goed aankunt.
- De bewindvoerder kan niet namens jou beslissen over de zorg die je krijgt. Dat blijf je gewoon zelf doen.
Mentorschap
Ook mentorschap moet door een rechter uitgesproken worden.
Heb je een mentor, dan kan die in principe namens jou akkoord gaan met een zorgaanbod voor medische behandeling, verpleging, verzorging en begeleiding. Maar dat geldt alleen als je het zelf echt niet (meer) kunt. Kun je zelf prima beslissen over de zorg die je krijgt, dan beslis je zelf. In feite beslist de mentor alleen namens jou, als je zelf ‘ter zake’ wilsonbekwaam bent. De regels daarvoor staan op de pagina Wilsonbekwaamheid in de zorg.
Ben je ter zake wilsonbekwaam, dan kun je niet zelf beslissen over de aangeboden zorg. Maar je mentor is dan wel verplicht om jou bij de beslissing te betrekken en om zoveel mogelijk beslissingen te nemen die bij jou passen.
Meer informatie
Betrouwbare informatie op andere websites.
- Meer uitleg over handelingsonbekwaamheid en handelingsonbevoegdheid vind je op de website van de Rijksoverheid.
- Het Centraal Curatele- en bewindregister, bijgehouden door de Rechtspraak.
