Kun je bepaalde beslissingen niet goed zelf nemen, dan heb je een vertegenwoordiger nodig. Dat is iemand die opkomt voor jouw belangen. Die ervoor zorgt dat jouw leven zoveel mogelijk verloopt zoals je dat zelf het liefste zou willen. Iemand die je geldzaken voor je regelt. Of die met de arts of met andere zorgverleners praat over hoe het met je gaat. En wat voor jou de beste zorg is.
Andere mensen kunnen niet zomaar beslissingen voor jou nemen. In de wet staat wie dat wel kunnen. En in welke situatie.
Wilsverklaring
Zolang je zelf ter zake wilsbekwaam bent, kun je in een schriftelijke verklaring allerlei dingen vastleggen. Bijvoorbeeld over wat er met je vermogen moet gebeuren als je zelf niet meer in staat bent om dat te beheren. Of hoe de zorg aan jou eruit zou moeten zien. Of juist niet. Vaak gaat een wilsverklaring ervan uit dat je níet wilt dat bepaalde dingen gebeuren. Bijvoorbeeld een niet-reanimeren verklaring.
Een bijzondere vorm van een wilsverklaring is de zelfbindingsverklaring. Veel mensen met een ernstige psychische aandoening zijn de meeste tijd goed in staat om weloverwogen beslissingen te nemen. Alleen soms gaat het mis. Bijvoorbeeld als je ontregeld raakt. Op het moment dat je wilsbekwaam bent, kun je een wilsverklaring opstellen voor het geval je dat tijdelijk niet meer bent. In die zelfbindingsverklaring staat wat er moet gebeuren als je je op dat moment tegen de aangeboden zorg verzet. Bijvoorbeeld tijdelijke opname in een ggz-instelling. Of bepaalde medicatie nemen. Die verklaring is bindend, ook als je het er in verwarde staat niet meer mee eens bent. Voor de uitvoering van de zorg die in de zelfbindingsverklaring staat, kan wel een zorgmachtiging nodig zijn, in het kader van de Wet verplichte ggz.
Een wilsverklaring (en dus ook een zelfbindingsverklaring) is alleen rechtsgeldig als je die hebt opgesteld op het moment dat je de gevolgen goed kon overzien. Anderen moeten zich eraan houden. Bijvoorbeeld artsen of andere zorgverleners. Maar ook je vertegenwoordiger, die voor jou belangen opkomt als je dat zelf niet meer kunt. Toch hebben professionals en vertegenwoordigers ook een eigen verantwoordelijkheid. Je kunt bijvoorbeeld in een wilsverklaring geen behandeling afdwingen. Of opname in een zorginstelling voorkomen als die nodig is om ernstig nadeel voor jou te voorkomen. Jouw ‘verzet’ geeft dan niet altijd de doorslag.
Volmacht
Met een volmacht kan iemand namens jou optreden. Bijvoorbeeld rekeningen betalen vanaf jouw bankrekening. Of beslissingen nemen over de zorg, op een moment dat je daar zelf korte of langere tijd niet toe in staat bent. Je kunt zo’n volmacht alleen afgeven op het moment dat je in staat bent om hierover een weloverwogen beslissing te nemen. Degene die de volmacht krijgt heet ‘de gemachtigde’.
Je kunt in de volmacht allerlei voorwaarden opnemen. Bijvoorbeeld dat de volmacht pas ingaat op het moment dat je zelf wilsonbekwaam bent. Of dat de gemachtigde zich aan gepaalde regels moet houden. Je kunt je volmacht opnemen in een levenstestament.
Geldzaken
Gaat het om geldzaken, dan beslis je in principe zelf. Alleen als de rechter een wettelijke vertegenwoordiger heeft aangewezen, dan kan dat niet meer. De rechter zal alleen zo’n vertegenwoordiger aanwijzen als hij ziet dat je het echt zelf niet kunt. Hij doet dat om jou te beschermen. Tegen jezelf of tegen anderen die misbruik van je willen maken.
Gaat het om geldzaken, dan kan de rechter een bewindvoerder aanwijzen of een curator. Het verschil is dat een curator niet alleen over je geld kan beslissen, maar ook over de zorg die je krijgt.
- Je bewindvoerder of curator kan iemand zijn uit je familie. Of iemand anders die je goed kent. Het kan ook iemand zijn die bij een bureau voor curatele, bewindvoering en mentorschap werkt. Die is dan wettelijk vertegenwoordiger van beroep.
- Een curator gaat over al je geldzaken. Je mag dan zelf alleen nog over je geld beslissen als je curator dat goedvindt. Je krijgt bijvoorbeeld leefgeld of zakgeld dat je zelf mag uitgeven. Bij bewindvoering hoeft dat niet. De rechter kan beslissen dat de bewindvoerder alleen over bepaalde zaken kan beslissen. Bijvoorbeeld een eigen woning of een erfenis. Je loon of je uitkering valt dan niet onder het bewind. Maar meestal zal de rechter je ‘volledige vermogen’ onder bewind stellen. De bewindvoerder beslist dan over al je geldzaken. Net als een curator.
- Curatele wordt geregistreerd. Je naam staat dan in het Centraal curatele- en bewindregister. Bewindvoering over je volledige vermogen kan ook worden geregistreerd, maar dit is niet altijd verplicht. Verkopers van dure spullen of abonnementen kunnen in dat register zien dat jij die niet zelf mag kopen of afsluiten. Doe je dat toch, dan kan je curator of bewindvoerder dat terugdraaien en het geld terugvragen.
- Een bewindvoerder of curator moet elk jaar verantwoording afleggen aan de rechtbank over zijn werk.
- Lees meer over curatele.
- Lees meer over bewindvoering.
Zorgzaken
Een arts of een andere zorgverlener kijkt altijd of je bepaalde beslissingen zelf kunt nemen. Is dat zo, dan ben je ‘ter zake wilsbekwaam’ en beslis je zelf of je akkoord gaat met de zorg die ze aanbieden. Een ander hoeft dan niet voor jou te beslissen.
Vindt de arts of andere zorgverlener dat je een bepaalde beslissing over de zorg niet goed zelf kunt nemen, dan ben je ‘ter zake wilsonbekwaam’. Dan moet een ander voor jou beslissen over de zorg. Zo iemand is een vertegenwoordiger.
Gaat het om zorgzaken, dan kan je directe familie jou vertegenwoordigen. Ze hebben daar geen toestemming van de rechter voor nodig. Het gaat dan om je partner, je ouders, je broers of zussen, je kinderen, je grootouders en je kleinkinderen.
De rechter kan ook een wettelijke vertegenwoordiger aanwijzen. Dat kan een mentor zijn of een curator. Het verschil is dat een curator niet alleen kan beslissen over de zorg die je krijgt, maar ook over je geldzaken.
- Je mentor of curator kan iemand zijn uit je familie. Of iemand anders die je goed kent. Het kan ook iemand zijn die bij een bureau voor curatele, bewindvoering en mentorschap werkt. Die is dan wettelijk vertegenwoordiger van beroep. Een mentor kan ook een vrijwilliger zijn, die werkt voor een regionale stichting mentorschap.
- Je mentor of curator is vooral je belangenbehartiger in de zorg. Hij overlegt met je artsen of andere zorgverleners. Hij houdt in de gaten of je goede zorg krijgt. Zo niet, dan komt hij in actie om dat wel voor elkaar te krijgen. Hij beslist alleen over de zorg die je krijgt, als je dat zelf niet goed kunt.
- Een mentor of curator moet elk jaar verantwoording afleggen aan de rechtbank over zijn werk.
- Lees meer over curatele.
- Lees meer over mentorschap.
Meer informatie
Betrouwbare informatie over vertegenwoordiging bij een ernstige psychische aandoening op andere websites.
- Lees meer over de zelfbindingsverklaring in de Wet verplichte ggz, op de website Dwangindezorg.nl van de Rijksoverheid.
- Bekijk de informatie over curatele, bewind en mentorschap op de website van de Rijksoverheid. Of download de brochure
- Lees meer over mentorschap door vrijwilligers op de website van Mentorschap Nederland.
