In de zorg gelden regels om te bepalen of je zelf een beslissing kunt nemen over de medische behandeling, verpleging, verzorging, begeleiding of ondersteuning. Autonomie is het uitgangspunt. Tenzij het tegendeel blijkt, kan elke volwassene zelf bepalen wat er moet gebeuren. Maar soms lukt dat niet. Je bent dan ter zake wilsonbekwaam. ‘Ter zake’ betekent: in deze situatie, voor deze beslissing.
Je bent ‘ter zake wilsonbekwaam’ als je de informatie van de arts of zorgverlener niet goed kunt begrijpen en afwegen, als je de gevolgen van een beslissing niet overziet of als je niet in staat bent om een besluit te nemen. Een deskundige zorgverlener moet beoordelen of dat zo is. Dat kan een arts zijn of bijvoorbeeld een gespecialiseerde verpleegkundige. Dat kan de zorgverlener zijn bij wie je onder behandeling of in zorg bent. Die beoordeling moet telkens opnieuw, bij elke zorgbeslissing met ingrijpende gevolgen.
Richtlijnen
In de wet staat niet hoe een arts of andere deskundige zorgverlener kan bepalen of je ter zake wilsbekwaam bent of niet. Daar hebben verschillende beroepsgroepen wel richtlijnen voor opgesteld. Die moeten garanderen dat zij een zorgvuldig oordeel vellen. Met als uitgangspunt dat je zelf beslist, als je dat kunt.
Het maakt ook uit hoe ingrijpend een behandeling is. Of hoe ingrijpend de gevolgen zijn.
- Soms ben je voor een ingrijpende behandeling toch wilsbekwaam. Bijvoorbeeld voor een behandeling die je leven kan redden. Daar hoef je meestal niet diep over na te denken. Dan heb je eigenlijk geen keuze.
- Soms ben je voor een eenvoudige behandeling toch wilsonbekwaam. Bijvoorbeeld doordat je een keuze hebt en de gevolgen van de ene vorm van zorg heel anders zijn dan de gevolgen van een andere.
Zorgvuldig
Daarom is het heel belangrijk dat een arts of andere zorgverlener zorgvuldig beoordeelt of je zelf kunt beslissen of dat een vertegenwoordiger je daarbij moet helpen. Die vertegenwoordiger kan in het uiterste geval ook namens jou beslissen.
Vertegenwoordiging
Ben je ter zake wilsonbekwaam, dan overlegt de arts of andere zorgverlener met jou (als je dat kunt) en met je vertegenwoordiger wat er moet gebeuren. Bijvoorbeeld welke behandeling passend is, wat de gevolgen daarvan zijn, hoe je leven er dan uitziet. Jouw belang staat daarbij voorop. Voor zover je dat kunt, beslis je zelf, ook als je een (wettelijke) vertegenwoordiger hebt. Alleen als je zelf niet kunt beslissen, kan jouw vertegenwoordiger namens jou akkoord gaan met de aangeboden zorg.
- Als je een mentor of curator hebt, dan overlegt de zorgverlener met die wettelijke vertegenwoordiger.
- Heb je geen wettelijke vertegenwoordiger, dan overlegt hij met jouw gevolmachtigde.
- Heb je die ook niet, dan overlegt hij met je partner.
- Heb je die niet of wil die niet beslissen, dan zal de zorgverlener je directe familie raadplegen: je ouders, kinderen, broers, zussen, grootouders of kleinkinderen.
- Heb je die ook niet of willen die niet voor jou beslissen, dan kan de zorgverlener zelf een beslissing nemen. Ook als er haast bij is en hij de toestemming van een vertegenwoordiger niet kan afwachten, kan de zorgverlener direct optreden.
- Is er geen vertegenwoordiger en is die wel nodig, dan kan de zorgverlener aan de rechter vragen om een mentor aan te stellen. Gaat het om opname in een zorginstelling en is er geen vertegenwoordiger, dan is dat zelfs verplicht.
Meer informatie
Betrouwbare informatie over wils(on)bekwaamheid op andere websites.
- Regelhulp.nl: informatie over wilsonbekwaamheid van de Rijksoverheid.
- Patiëntenfederatie.nl: informatie over wils(on)bekwaamheid vanuit patiëntenperspectief.
- Richtlijnewnlangdurigezorg.nl: de richtlijn Beslisvaardigheid en wilsbekwaamheid in de langdurige zorg.
- Handreiking toetsing wilsbekwaamheid bij mensen met een verstandelijke beperking van NVO, NIP en Philadelphia Zorg.
- Stappenplan beoordeling wilsbekwaamheid, bijlage bij het rapport ‘Implementatie van de Wgbo’ van de KNMG.
