In de gezondheidszorg mag je in principe alleen behandeld worden met jouw toestemming. Je geeft die toestemming op basis van informatie die je krijgt van je behandelaar. Je moet deze informatie kunnen begrijpen en op basis daarvan een weloverwogen beslissing nemen. Lukt dat niet, dan beslissen anderen voor jou. Verwacht je dat je in de toekomst zo ziek wordt dat je niet meer zelf kunt beslissen, dan kun je nu al vastleggen welke beslissingen die anderen voor jou moeten nemen, en in welke situatie. Dat doe je in een schriftelijke wilsverklaring.
Een schriftelijke wilsverklaring wordt ook wel een wilsbeschikking genoemd. Beide woorden betekenen hetzelfde. Voor wilsverklaringen in de zorg wordt ook wel de term ‘zorgverklaring’ gebruikt.
Een schriftelijke wilsverklaring wordt alleen gebruikt als je zelf ‘ter zake’ wilsonbekwaam bent. Dus als je zelf op dit punt niet meer goed een beslissing kunt nemen. Je vertegenwoordiger moet zich hier aan houden. Het maakt daarbij niet uit wie die vertegenwoordiger is: een wettelijke vertegenwoordiger (curator of mentor), gemachtigde of een familievertegenwoordiger.
Zolang je zelf wilsbekwaam bent, ben je niet gebonden aan je eigen schriftelijke wilsverklaring. Je kunt in dat geval dus een beslissing nemen die afwijkt van je eigen wilsverklaring. Dat kan ook mondeling.
Wel of niet behandelen
- De meeste wilsverklaringen zijn zogenoemde ‘niet-behandel-verklaringen’. Je legt vast dat je geen toestemming geeft voor een ingreep of behandeling in de toekomst. Bijvoorbeeld een niet-reanimeren verklaring. De arts kan zo’n niet-behandel-verklaring niet zomaar naast zich neerleggen.
- Er zijn ook verklaringen waarin je van de arts vraagt om in een bepaalde situatie juist wél iets te doen. Bijvoorbeeld een euthanasieverklaring, waarin je vastlegt onder welke omstandigheden je euthanasie wilt krijgen. Of dat je juist tegen elke prijs zo lang mogelijk wilt leven. De arts kan zo’n verklaring wel naast zich neerleggen. Bijvoorbeeld omdat hij de behandeling die je vraagt medisch zinloos vindt. Of omdat hij vanwege zijn levensovertuiging niet meewerkt aan euthanasie. Het is wel gebruikelijk dat de arts je dan doorverwijst naar een collega.
Zelf opstellen of naar de notaris
Je kunt een schriftelijke wilsverklaring zelf opstellen. Je hebt hier geen notaris voor nodig. Je kunt een wilsverklaring ook laten opnemen in een levenstestament, bij de notaris. Het voordeel van een levenstestament is dat de notaris bij het opstellen ervan nagaat of je op dat moment in staat bent beslissingen te nemen over hoe je leven eruit ziet. Dan hoeft daarover later geen discussie meer te ontstaan. Het nadeel is dat een notariële akte niet zo gemakkelijk aangepast kan worden. Verander je van mening, dan kost het tijd en geld om een notarieel vastgelegde wilsverklaring bij te stellen.
Het is altijd verstandig om met je naasten (partner, familie, vrienden) te praten over wat je in een wilsverklaring wilt opnemen. Doe dat ook met je huisarts. Die kan een kopie van je wilsverklaring opnemen in je medische dossier. Je huisarts zal dan ook nagaan of je op dat moment ter zake wilsbekwaam was. Net als een notariële akte voorkomt ook het vastleggen in het medische dossier dat hier later discussie over ontstaat.
Geldigheid
Een wilsverklaring is geldig als:
- Je ten tijde van het opstellen wilsbekwaam ter zake was;
- Het jouw verklaring is en niet die van een ander. Een voorgedrukt formulier met jouw handtekening eronder heeft daardoor minder kracht dan een verklaring die je zelf hebt geschreven, in je eigen woorden (al dan niet aan de hand van voorbeelden);
- Je de verklaring uit vrije wil hebt opgesteld;
- De tekst van de wilsverklaring duidelijk is, zodat duidelijk is voor welke medische handelingen en in welke omstandigheden de verklaring geldt;
- Er een datum op staat;
- Jouw handtekening er onder staat. Ben je daar zelf fysiek niet toe in staat, dan volstaat een mondelinge verklaring, opgetekend door ten minste twee getuigen, die dan de verklaring ondertekenen.
Een wilsverklaring blijft geldig, ook als die jaren oud is. Maar het is wel aan te raden om regtelmatig (bijvoorbeeld eens in de vijf jaar) naar je wilsverklaring te kijken. Als je er dan nog achter staat, kun je die van een nieuwe datum en handtekening voorzien. Bij een oude wilsverklaring kan de hulpverlener namelijk gaan twijfelen of je er nog wel net zo over denkt als destijds.
Je kunt een wilsverklaring altijd aanpassen als je in de loop van de tijd van mening verandert. Zorg wel dat die aangepaste verklaring bekend wordt bij je naasten en je (huis)arts
Verschillende onderwerpen
Je kunt een wilsverklaring over elk gewenst onderwerp opstellen. In de praktijk gebruiken mensen vooral een wilsverklaring om hun wensen rond het levenseinde vast te leggen. In grote lijnen zijn er drie mogelijkheden:
- Je legt vast in welke situatie je wilt dat de medische zorg afziet van (verdere) behandeling. Dat doe je bijvoorbeeld in een niet-reanimeren verklaring. Je kunt ook vastleggen dat je geen sondevoeding wilt, geen vaccinaties of geen bloedtransfusie.
- Je legt vast welke vorm van zorg je wel en niet wilt als je overlijden in zicht komt. Bijvoorbeeld dat de kwaliteit van leven op dat moment belangrijker voor je is dan zo lang mogelijk doorleven.
- Je kunt ook in een wilsverklaring vastleggen in welke situatie je een euthanasieverzoek in werking wilt stellen.
In werking treden
Een bevoegde professional moet vaststellen dat jij wilsonbekwaam geworden bent en dat de instructies uit je wilsverklaring in werking treden. In de zorg kan dat de behandelend arts zijn.
Geen garantie
Een wilsverklaring is bindend. Voor jouw vertegenwoordigers (een familievertegenwoordiger in de zorg, een gevolmachtigde of een wettelijke vertegenwoordiger), maar ook voor zorgverleners.
Toch is een wilsverklaring geen garantie dat het precies gaat zoals jij wilt. Artsen en andere zorgverleners hebben namelijk een professionele verantwoordelijkheid voor hun eigen handelen.
- Ze zullen geen behandeling inzetten als dat medisch zinloos is. Je kunt dus geen behandeling afdwingen met een wilsverklaring.
- Ook kunnen ze zorg inzetten waar jij het niet mee eens bent, om ‘ernstig nadeel’ voor jou of anderen te voorkomen. Daar gelden dan wel strenge regels voor, in het kader van de Wet zorg en dwang of de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg. Zulke gedwongen zorg is overigens meestal niet aan de orde rond het levenseinde.
Signaleerder
Je hebt zaken goed beschreven in je wilsverklaring. Vervolgens wil je er zeker van zijn dat iemand daadwerkelijk actie onderneemt als je wilsonbekwaam wordt. Daarvoor kun je een signaleerder aanwijzen, die in dat geval de nodige stappen kan zetten. Zo’n signaleerder benoem je in de wilsverklaring zelf of in een apart document. Zorg dat je naasten en je (huis)arts weten wie dit is.
Meer informatie
Betrouwbare informatie over volmacht op andere websites.
- Patiëntenfederatie.nl (met een uitgebreid dossier over wilsverklaringen).
- Bekijk ook de Wegwijzer wilsverklaring van de Patiëntenfederatie.
- Rijksoverheid.nl (informatie over wilsverklaringen rond het levenseinde).
