De Wet zorg en dwang is alleen van toepassing in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, een vorm van dementie en een aantal daaraan gelijkgestelde aandoeningen . Het gaat dan om vormen van zorg die je autonomie aantasten.
Onvrijwillige zorg is volgens de Wet zorg en dwang: zorg waartegen jij of (als jij ter zake wilsonbekwaam bent) je vertegenwoordiger zich verzet. Normaal gesproken zou die zorg dan niet geleverd mogen worden. Maar dat mag wel, als de zorgverlener dat noodzakelijk vindt om ‘ernstig nadeel’ voor jou of voor de omgeving te voorkomen.
In principe beslist de zorgverlener of jij ‘wilsbekwaam ter zake’ bent en je dus zelf kunt beslissen of je de aangeboden zorg te accepteert of niet. Maar gaat het om zorg die de jouw autonomie beperkt en heb je een vertegenwoordiger, dan moet de zorgverlener hierover met jouw vertegenwoordiger overleggen. Komen de zorgverlener en de vertegenwoordiger er samen niet uit of jij zelf kunt beslissen, dan moet de zorgverlener een niet bij de zorg betrokken deskundige inschakelen om je wilsbekwaamheid te beoordelen. Er geldt dus een extra waarborg voor de beoordeling van de wilsbekwaamheid bij zorg die jouw autonomie aantast.
- Ben je wilsonbekwaam op het punt van de zorg die jouw autonomie aantast en heb je geen vertegenwoordiger, dan zal de zorginstelling aan de rechter vragen om een mentor te benoemen.
- Ben je wilsbekwaam op het punt van de zorg die jouw autonomie aantast, dan kun je zelf beslissen of je die zorg accepteert of niet. Zo niet, dan kan de zorginstelling die zorg alleen doorzetten om ernstig nadeel voor jou of voor je omgeving te voorkomen.
Ernstig nadeel
Ernstig nadeel kan levensgevaar zijn, maar ook ernstig lichamelijk letsel, ernstige schade, verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang. Ook hinderlijk gedrag dat de agressie van anderen oproept kan reden zijn voor zorg die jouw autonomie aantast. Of dat je de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar brengt. Het kan ook gaan om bescherming tegen de invloed van anderen op jouw leven, die voor jou een bedreiging vormen.
Vormen van onvrijwillige zorg
Onvrijwillige zorg kan bijvoorbeeld zijn het toedienen van vocht, voeding of medicatie, het uitvoeren van medische handelingen of therapeutische maatregelen, beperken van de bewegingsvrijheid of insluiting, het uitoefenen van toezicht, het onderzoeken van kleding, lichaam of woonruimte, controle op alcohol en drugs, beperking van bezoek of andere beperkingen van je vrijheid om je eigen leven in te richten.
Voorwaarden
Onvrijwillige zorg mag alleen toegepast worden als het echt niet anders kan. En ook alleen als het echt gaat helpen. Onvrijwillige zorg moet zo kort mogelijk duren en zo ‘licht’ mogelijk zijn.
Onvrijwillige zorg kan toegepast worden in een zorginstelling, maar ook thuis.
Onvrijwillige zorg kan alleen toegepast worden door zorginstellingen die ingeschreven zijn in het zogenoemde ‘Locatieregister dwang in de zorg’.
De onvrijwillige zorg moet opgenomen worden in het zorgplan. Je vertegenwoordiger (dus ook de familievertegenwoordiger, als die er is) heeft het recht om mee te praten over dat zorgplan. Ook als het plan wordt bijgesteld. De zorgaanbieder moet daarover afspraken maken met jou en je vertegenwoordiger.
Zorgverleners mogen alleen onvrijwillige zorg toepassen, als ze het Stappenplan dwang in de zorg gevolgd hebben. Alleen in onvoorziene situaties hoeft dat niet. Maar dan moet de zorg wel achteraf in het zorgplan opgenomen worden.
Opname in een zorginstelling
De meeste mensen die in een zorginstelling worden opgenomen, gaan daar vrijwillig naartoe. Ze beslissen zelf dat dit nodig is in hun situatie. Maar soms kun je dat zelf niet meer. Je bent dan ‘ter zake wilsonbekwaam’. Een ander moet voor jou beslissen. Er zijn dan twee mogelijkheden.
- Je verzet je niet tegen de opname, maar je stemt er ook niet mee in. In dat geval is er alleen een besluit van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) nodig. Je familie kan om zo’n besluit vragen. Dat geldt niet alleen voor partners, ouders, kinderen, broers, zussen, grootouders en kleinkinderen, maar bijvoorbeeld ook voor schoonouders, zwagers en schoonzussen, ooms, tantes, neven en nichten. Je wettelijk vertegenwoordiger kan dat ook, zelfs als hij geen familie is.
- Je verzet je wél tegen de opname. In dat geval is een rechterlijke machtiging (RM) nodig om je tegen je wil op te nemen in een zorginstelling. Het CIZ kan zo’n machtiging aanvragen bij de rechtbank. De familie kan dat niet zelf. De familie kan wel aan het CIZ vragen of zij bij de rechtbank om een rechterlijke machtiging voor gedwongen opname in een zorginstelling voor jou willen verzoeken. De wettelijk vertegenwoordiger kan dat ook, zelfs als hij geen familie is.
Noodsituatie
In een noodsituatie gelden andere regels. Er moet dan sprake zijn van acuut ernstig nadeel, dat alleen met een opname in een zorginstelling weggenomen kan worden. Als jij je tegen die acute opname verzet, kan de burgemeester een inbewaringstelling (IBS) afgeven. Je wordt dan tijdelijk gedwongen opgenomen. Dat kan voor een paar dagen, met de mogelijkheid van verlenging met zes weken. Is daarna permanente opname in een zorginstelling nodig, dan kan dat alleen via een rechterlijke machtiging (RM), afgegeven op verzoek van het CIZ.
Wzd-functionaris
Elke zorginstelling die verplichte zorg aanbiedt in het kader van de Wzd, moet over een zogenoemde Wzd-functionaris beschikken. Dat is een onafhankelijke deskundige, die beoordeelt of de inzet van onvrijwillige zorg terecht is en zorgvuldig gebeurt. De Wzd-functionaris bekijkt ook jouw zorgplan en beoordeelt of dit aan alle eisen voldoet.
Klachtrecht
Je kunt een officiële klacht indienen over de verplichte zorg of over de bejegening door de zorgverleners. Je vertegenwoordiger kan dat ook doen, namens jou.
Cliëntvertrouwenspersoon
Als je te maken krijgt met onvrijwillige zorg, kun je een beroep doen op een cliëntenvertrouwenspersoon, voor advies en bijstand. Ook je vertegenwoordiger heeft dat recht.
Meer informatie
Betrouwbare informatie over de Wzd op andere websites.
- Dossier Onvrijwillige zorg in de Wzd op de website Dwangindezorg.nl van de Rijksoverheid.
- Informatie over inbewaringstelling (IBS) op de website Dwangindezorg.nl van de Rijksoverheid.
- Informatie over rechterlijke machtiging (gedwongen opname) op de website Dwangindezorg.nl van de Rijksoverheid.
